Ανεύρυσμα καλείται η τοπική διάταση ενός αιμοφόρου αγγείου  που υπερβαίνει το 50% σε σχέση με την φυσιολογική του διάμετρο. Ανεύρυσμα μπορεί να σχηματιστεί σε οποιοδήποτε αγγείο του σώματος συνήθως όμως μας απασχολούν τα ανευρύσματα της αορτής. Η αορτή είναι το αγγείο  που δέχεται το οξυγονωμένο αίμα από την καρδία και το διοχετεύει σε όλο το σώμα. Είναι η μεγαλύτερη αρτηρία του σώματος. Ανάλογα με την θέση του το ανεύρυσμα μπορεί να αφορά την ανιούσα θωρακική αορτή, την κατιούσα θωρακική αορτή ή την κοιλιακή αορτή. Η διάκριση αυτή είναι σημαντική διότι  καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αντιμετώπιση. Ανάλογα με την θέση ,το μέγεθος και την ταχύτητα διάτασης  η αντιμετώπιση μπορεί να είναι από συντηρητική με τακτική παρακολούθηση μέχρι επείγουσα χειρουργική επέμβαση.

Ανεύρυσμα και συμπτώματα

Τα ανευρύσματα συχνά διατείνονται αργά και χωρίς να προκαλούν συμπτώματα κάνοντας την διάγνωση τους δύσκολη.  Πολλά ανευρύσματα διαγιγνώσκονται μικρά και παραμένουν μικρά ενώ άλλα μεγαλώνουν με την πάροδο του χρόνου. Το πόσο γρήγορα θα μεγαλώσει ένα ανεύρυσμα είναι δύσκολο να προβλεφθεί .

Όταν το ανεύρυσμα της αορτής μεγαλώσει αρκετά τότε ορισμένοι ασθενείς μπορεί να παραπονεθούν για τα εξής:

  • Ευαισθησία ή πόνο στο στήθος
  • Πόνο στην πλάτη
  • Βράγχος φωνής
  • Βήχα
  • Δύσπνοια

Ο μεγάλος κίνδυνος από το ανεύρυσμα είναι η ρήξη του αγγείου, μια κατεπείγουσα κατάσταση που χωρίς αντιμετώπιση είναι θανατηφόρα. Στην φάση αυτή ο ασθενής μπορεί θα αισθανθεί :

  • Οξύ θωρακικό άλγος με επέκταση προς την ράχη και προς τα κάτω που συχνά περιγράφεται σαν να σκίζεται κάτι στο θώρακα
  • Αδυναμία, τάση προς λιποθυμία

Ανεύρυσμα και αίτια

  • Η αθηρωματική νόσος και οι προδιαθεσικοί της παράγοντες. Ο σχηματισμός αθηρωματικών πλακών έχει ως αποτέλεσμα το αγγείο να χάνει την ελαστικότητα του, να αδυνατίζει και να είναι επιρρεπές σε διάταση.  Το αθηρωματικό ανεύρυσμα αφορά κυρίως μεγαλύτερες ηλικίες.
  • Γενετική προδιάθεση. Άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Marfan, μια νόσο που προσβάλλει τον συνδετικό ιστό ,διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο για να αναπτυχθεί ανεύρυσμα της αορτής σε μικρή ηλικία. Η προσβολή του συνδετικού ιστού της αορτής αδυνατίζει το τοίχωμα και προδιαθέτει σε διάταση. Άτομα με σύνδρομο Marfan έχουν συχνά χαρακτηριστική εμφάνιση με πολύ μακριά άκρα, και μεγάλο ανάστημα. Εκτός από το σύνδρομό Marfan  υπάρχουν και άλλα σπανιότερα σύνδρομα  που χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση ανευρυσμάτων. Ένα τέτοιο σύνδρομο είναι το σύνδρομο Ehlers-Danlos  που χαρακτηρίζεται από υπερελαστικότητα δέρματος και υπερεκτασιμότητα αρθρώσεων .
  • Δίπτυχη αορτική βαλβίδα. Η δίπτυχη αορτική βαλβίδα (φυσιολογικά είναι τρίπτυχη) που απαντάτε στο 2% του γενικού πληθυσμού αυξάνει σημαντικά  τον κίνδυνο ανάπτυξης ανευρύσματος της ανιούσας αορτής.
  • Γιγαντοκυτταρική Αρτηρίτιδα, Αρτηρίτιδα Takayasou.:Πρόκειται για σπάνιες  φλεγμονώδεις παθήσεις των μεγάλων αρτηριών που προδιαθέτουν σε ανεύρυσμα της αορτής.
  • Συφιλιδική αορτίτις. Πολύ σπάνια πλέον βλέπουμε παραμελημένες περιπτώσεις σύφιλης που έχει προσβάλει την αορτή και έχει προκαλέσει ανεύρυσμα σε αυτήν.
  • Τραυματικής αιτιολογίας. Σε σπάνιες περιπτώσεις τροχαίων ως επί το πλείστον ατυχημάτων μπορεί να τραυματιστεί η αορτή και να σχηματιστεί ανεύρυσμα αορτής.

Ανεύρυσμα και προδιαθεσικοί παράγοντες

Στους προδιαθεσικούς παράγοντες για ανεύρυσμα της αορτής περιλαμβάνονται οι παρακάτω:

  • Κάπνισμα. Το κάπνισμα διπλασιάζει τον ρυθμό διάτασης της αορτής. Όσα περισσότερα τα χρόνια καπνίσματος και όσο «βαρύτερος» ο καπνιστής τόσο μεγαλύτερος και ο κίνδυνος ανάπτυξης ανευρύσματος.
  • Υπέρταση. Η χρόνια αρρύθμιστη υπέρταση αποτελεί βασική αιτία για τον σχηματισμό αθηρωματικών πλακών που αδυνατίζουν το τοίχωμα της αορτής.
  • Αρσενικό φύλο. Οι άνδρες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για ανεύρυσμα της αορτής από της γυναίκες.
  • Οικογενειακό ιστορικό. Άτομα που στο οικογενειακό τους περιβάλλον υπάρχει ασθενής με ανεύρυσμα αορτής έχουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης της πάθησης.

Ανεύρυσμα και επιπλοκές

Η μεγάλη διάταση της αορτής αυξάνει την πιθανότητα να γίνει ρήξη σε ένα η περισσότερα από τα στρώματα του τοιχώματος της αορτής. Όταν η ρήξη περιοριστεί στα εσωτερικά στρώματα γίνεται ο λεγόμενος διαχωρισμός. Σε αυτόν αίμα εισέρχεται εντός του τοιχώματος και διαχωρίζει τα στρώματα σχηματίζοντας έναν ψευδοαυλό. Ο διαχωρισμός μπορεί να αποφράξει ζωτικής σημασίας αρτηρίες και βέβαια προδιαθέτει σε ολική ρήξη της αορτής που οδηγεί σε σοβαρή εσωτερική αιμορραγία και θάνατο. Μια άλλη επιπλοκή του ανευρύσματος είναι ο σχηματισμός θρόμβου εντός αυτού με το κίνδυνο περιφερικών εμβολών.

Ανεύρυσμα και διάγνωση

Καθώς το ανεύρυσμα της αορτής γενικά δεν προκαλεί συμπτώματα, η διάγνωση του είναι συχνά τυχαία στα πλαίσια διερεύνησης μιας άλλης πάθησης. Μεγάλα ανευρύσματα της κοιλιακής αορτής  μπορεί να ψηλαφηθούν ως σφύζουσες μάζες κατά την κλινική εξέταση της κοιλιάς.  Συνηθέστερα η διάγνωση τίθεται με απεικονιστικές εξετάσεις  όπως ακτινογραφίες ή υπερηχογραφήματα που γίνονται για άλλο λόγο.

Η διάγνωση αλλά και η μέτρηση του μεγέθους του ανευρύσματος μπορεί να γίνει με υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία και μαγνητική τομογραφία. Το ποια εξέταση θα προτιμηθεί εξαρτάται από την θέση του ανευρύσματος την διαθεσιμότητα της μεθόδου και το κόστος.

Προληπτικός έλεγχος ανευρύσματος

Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες ένδειξη για προληπτικό έλεγχο έχουν όλοι οι άνδρες άνω των 65 ετών. Για τις γυναίκες η ένδειξη είναι πιο ασθενής και αφορά  καπνίστριες μεγαλύτερες των 65 ετών. Ένδειξη για προληπτικό έλεγχο έχουν και οι πρώτου βαθμού συγγενείς ατόμων με ανεύρυσμα αορτής.

Ανεύρυσμα και παρακολούθηση

Η παρακολούθηση ασθενών με ανεύρυσμα αορτής είναι ασφαλής όταν αυτά είναι μικρότερα από 55χιλ και έχουν βραδεία εξέλιξη. Γίνεται με μία από τις προαναφερόμενες απεικονιστικές μεθόδους σε χρονικά διαστήματα που καθορίζονται με βάση την διάμετρο του αγγείου  και την ταχύτητα διάτασης του.  Για μικρά ανευρύσματα η παρακολούθηση μπορεί να γίνεται ανά τετραετία ενώ για μεγάλα ανά έτος.

Θεραπεία στο ανεύρυσμα

Σκοπός των θεραπευτικών παρεμβάσεων είναι αποτροπή ρήξης του ανευρύσματος. Γενικά η αντιμετώπιση διακρίνεται σε συντηρητική-φαρμακευτική και επεμβατική.

Το ανεύρυσμα της αορτής είναι μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση. Ο κίνδυνος ρήξης αυξάνει πολύ όταν η διάμετρός του ανευρύσματος ξεπεράσει τα 6εκ στην θωρακική αορτή και τα 7εκ στην κοιλιακή. Ρήξη μπορεί να συμβεί και σε ανευρύσματα μικρότερης διαμέτρου αλλά είναι πολύ σπάνια. Εξαίρεση αποτελούν  οι ασθενείς με σύνδρομο Marfan  όπου ο κίνδυνος γίνεται σημαντικός ήδη από τα 45χιλ.

Η συντηρητική αντιμετώπιση των ανευρυσμάτων περιλαμβάνει την διακοπή του καπνίσματος και την αντιμετώπιση της υπέρτασης και της δυσλιπιδαιμίας.  Μια κατηγορία αντιυπερτασικών φαρμάκων (ανταγωνιστές του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης) και οι υπολιπιδαιμικοί παράγοντες της κατηγορίας των στατινών φαίνεται να καθυστερούν την εξέλιξη των ανευρύσματων. Μια άλλη κατηγορία φαρμάκων  οι βήτα αποκλειστές έχουν δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα στους ασθενής με Marfan.

Η συντηρητική αντιμετώπιση,  στο ανεύρυσμα της  αορτής σκοπό έχει να επιβραδύνει την εξέλιξη του. Συνήθως όμως ακόμα και με την καλύτερη δυνατή συντηρητική αγωγή δεν μπορεί τελικά  να αποφευχθεί η επέμβαση. Όταν το ανεύρυσμα ξεπεράσει σε διάμετρο ένα κρίσιμο όριο(5,5εκ για την θωρακική αορτή) τότε ο κίνδυνος για ρήξη είναι πλέον μεγάλος και τα συντηρητικά μέτρα  δεν επαρκούν.

Η επεμβατική αντιμετώπιση περιλαμβάνει την ανοιχτή χειρουργική αποκατάσταση του ανευρύσματος και την ενδαγγειακή επιδιόρθωση του. Στην περίπτωση της ανοιχτής επέμβασης ο χειρουργός ενισχύει το τοίχωμα της αορτής χρησιμοποιώντας συνθετικό σωληνωτό μόσχευμα. Στην ενδαγγειακή προσέγγιση η πρόσβαση στο ανεύρυσμα γίνεται από ένα μεγάλο περιφερικό αγγείο και τοποθετείτε ενδοπρόθεση (Stent) η οποία γεφυρώνει τα υγιή τμήματα του αγγείου αποκόπτοντας από την κυκλοφορία το ανεύρυσμα. Ως παρέμβαση η ενδαγγειακή είναι σίγουρα πιο ελκυστική ωστόσο δεν είναι πάντα εφαρμόσιμη.

Σημειώνεται ότι στην εν ψυχρό αντιμετώπιση ενός ανευρύσματος ο περιεπεμβατικός κίνδυνος μπορεί να είναι της τάξεως του 5% ενώ στην περίπτωση οξέος αορτικού συνδρόμου μεγαλύτερος από 20% γιαυτό και είναι πολύ σημαντική η εγκυρη διάγνωση και αντιμετώπιση.